Śramkiewicz Kazimierz (1914—1998), malarz, grafik, rysownik, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku.
Ur. 20 I w Poniecu (pow. Gostyń), był synem Aleksandra i Weroniki z domu Pospieszyńskiej.
Ś. uczył się w Poznaniu w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Podczas Powszechnej Wystawy Krajowej tamże w r. 1929 wystawił swoje akwarele. Gimnazjum ukończył w r. 1932, po czym podjął studia na Wydz. Architektury Politechn. Lwow. Z jego dorobku z lat studenckich znane są obecnie Pejzaż spod Lwowa (1935, kredka) oraz Uliczka w Grodzisku Wielkopolskim (1936, linoryt). Od r. 1938 pracował na Politechn. Lwow. jako asystent Władysława Lama; w r. 1939 miał we Lwowie w TPSP wystawę indywidualną, wysoko ocenioną przez krytykę.
Wybuch drugiej wojny światowej zastał Ś-a w Wielkopolsce. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako technik budowlany i kreślarz w zarządzie miejskim Brześcia Kujawskiego. Tworzył wówczas prace utrzymane w tradycji postimpresjonistycznej w technikach olejnej i akwarelowej, rysunki ołówkiem i tuszem oraz linoryty. Po zakończeniu wojny osiedlił się w październiku 1945 w Gdańsku i na Wydz. Architektury Politechn. Gdań. został asystentem Lama w Katedrze Rysunku i Malarstwa. T.r. miał wystawę w Brześciu Kujawskim i na podstawie przedstawionych prac został przyjęty do ZPAP. Wystawy indywidualne miał również w r. 1946 w Gdańsku i Toruniu; sukces tej ostatniej zadecydował o wyborze zawodu malarza. Pracując nadal na Politechn. Gdań., kształcił się w l. 1946—7 na Wydz. Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. W l. czterdziestych tworzył, malowane impresyjnie drobnymi plamami, pejzaże z okolic nadmorskich: Pejzaż z Oliwy (1947), Krajobraz z Orłowa (1947) i Port w Gdyni (1949) (dwa ostatnie w Muz. Narodowym w Gdańsku). Równocześnie wykonywał studia postaci nawiązujące do doświadczeń kubizmu i fowizmu: Czarny arlekin (1948) i Dziecko w tramwaju (1948). W l. 1949—60 corocznie brał udział w Ogólnopolskich Wystawach Zimowych w Radomiu oraz wystawiał prace w Warszawie, Sopocie, Bydgoszczy, Toruniu i Włocławku. Na warszawskiej ekspozycji zbiorowej „Plastycy w walce o pokój” w r. 1950 otrzymał drugą nagrodę. Od t.r. wykładał w Państw. Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) w Gdańsku; od r. 1952 był tam adiunktem na Wydz. Architektury Wnętrz. Uczestniczył też w zbiorowych wystawach zagranicznych, m.in. „100 lat polskiego realizmu” w r. 1951, pokazanej w Budapeszcie, Pradze i Moskwie, oraz w r. 1952 w XXVI Biennale w Wenecji.
Na początku l. pięćdziesiątych Ś. zmienił styl swej twórczości; tworzył dzieła w duchu socrealizmu, o większych formatach, pozbawione szczegółów, bardziej geometryczne: Wycieczka chłopów w porcie gdańskim (ok. 1953), Droga do Guźlina (1954), Wiosenny spacer (1954), Stalin i Bierut podpisujący układ polsko-radziecki (1955). Równocześnie zaczął operować formami syntetycznymi, poddając je podziałom geometrycznym, zarówno w pejzażach (Pejzaż z Żukowa, 1953, Pejzaż z autobusu, 1956), jak i martwych naturach (Martwa natura z reprodukcją Chardina I, II, 1952, Martwa natura, 1957). W r. 1955 otrzymał tytuł docenta i jako stypendysta Min. Kultury i Sztuki odbył podróż do Włoch, która zaowocowała kilkoma pejzażami nadmorskimi oraz pracami o motywach weneckich i sycylijskich, wykazującymi dążność do zerwania z tradycją realistyczną. W tym okresie zainteresował się również tematami muzycznymi (Jazz II, 1957). Okazjonalnie uprawiał malarstwo monumentalne: w r. 1957 zaprojektował sgraffito na elewację budynku przy ul. Piwnej 48/49 w Gdańsku oraz plafon dla Filharmonii Narodowej w Warszawie. W PWSSP pełnił w l. 1964—7 funkcję prorektora, a w l. 1965—8 kierownika Katedry Rysunku na Wydz. Malarstwa. W r. 1967 został mianowany profesorem nadzwycz.
W l. sześćdziesiątych osiągnął Ś. pełnię dojrzałości twórczej; malował obrazy o syntetycznej kompozycji, wyraźnym rysunku i stonowanej kolorystyce (Pejzaż z okna, ok. 1960, Motława, ok. 1961, Przystań w Gdańsku, 1962, Pejzaż gdański, 1962, Port w Gdyni, 1964). W l. 1960—4 uczestniczył w kolejnych Ogólnopolskich Wystawach Plastyki Marynistycznej w Warszawie. Obok tematów morskich kontynuował wątki muzyczne dobierając środki malarskie do ekspresji dźwiękowej: dla rytmów powolnych — poziome układy form, a dla dynamicznych — pionowe, m.in. Koncert (1959), Koncert na orkiestrę II (1966), Trio jazzowe (1966—7), Wiolonczele i kontrabasy (1967—81), Filharmonia leningradzka (1969—71). Nadal uczestniczył w wystawach zbiorowych, m.in. w Sopocie (1962, 1963), Gdyni (1965), Gdańsku (1965, 1967) i Warszawie (1967), a w l. 1969—70 w Koszalinie, Szczecinie, Lublinie, Kielcach, Białymstoku, Bydgoszczy i Zielonej Górze oraz ponownie w Sopocie i Warszawie. Swoje prace pokazywał też na zbiorowych wystawach zagranicznych, w Tunisie (1962), Rostocku (1962, 1963), Essen (1963) i Berlinie Wschodnim (1963), w l. 1965—7 m.in. w Moskwie, Bukareszcie, Budapeszcie, Berlinie, Sofii, Pradze, Belgradzie, Erfurcie i Lipsku, a także w Nancy we Francji, Forli, Ferrarze i La Spezia we Włoszech oraz w Tokio. Na przełomie l. 1967 i 1968 miał wystawę indywidualną w Państw. Muz. Ermitażu w Leningradzie, w r. 1969 eksponował prace w kilku miastach Wielkiej Brytanii oraz ponownie w Moskwie; również t.r. miał wystawę w Kilonii. Na II Biennale Romana d’Arte Contemporanea w Rzymie otrzymał w r. 1969 złoty medal. Na podstawie szkiców z podróży do Francji, Włoch i Hiszpanii powstały pejzaże odwiedzanych miast (cykle Toledo, 1975—95, Taormina, 1976, Brzeg koło Warny, 1976, Brzeg Afryki, 1976). W l. 1971—8 po raz kolejny wystawiał Ś. prace w kraju (m.in. w Krakowie, Gdańsku, Słupsku, Toruniu, Łodzi, Olsztynie, Sopocie i Warszawie) oraz za granicą (w Bułgarii, NRD, Szwecji, ZSRR, Czechosłowacji, Mongolii, Szwajcarii i na Kubie). Kilkakrotnie uczestniczył w prestiżowych wystawach warszawskich, m.in. „Polskie dzieło plastyczne w XXX-lecie PRL”, „Panorama XXX-lecia malarstwa gdańskiego” (obie 1974), „Malarstwo polskie 1944—1979” (1979) oraz wystawach z okazji XXX-lecia i XXXV-lecia zwycięstwa nad faszyzmem (w l. 1975 i 1980); na tej ostatniej zdobył nagrodę główną.
Na Wydz. Malarstwa, Rzeźby i Grafiki PWSSP pełnił Ś. w l. 1973—5 funkcję prodziekana, a w l. 1979 dziekana. W r. 1984 pokazano w Zielonej Górze i Poznaniu wystawę Ś-a i jego syna „Malarstwo — Kazimierz Śramkiewicz, Andrzej Śramkiewicz”. T.r. przeszedł Ś. na emeryturę, ale nadal wystawiał obrazy, m.in. w Gdańsku (1985, 1988, 1995), Sopocie (1985, 1989) i Poznaniu (1985, 1986, 1987). Na wystawie „Muzyka w malarstwie” w Tychach otrzymał w r. 1986 nagrodę główną. Jego prace pokazywano także m.in. na ekspozycjach malarstwa polskiego w Chinach (1985—6) i Norwegii (1986). Miał ponad 60 wystaw indywidualnych oraz uczestniczył w ponad 250 ekspozycjach zbiorowych. Wykonywał obrazy olejne, akrylowe, akwarele, rysunki, linoryty, litografie oraz projekty gobelinów i malarstwa monumentalnego. Jego twórczość, związana z tzw. szkołą sopocką, należy w malarstwie do nurtu realistycznego; wyrosła ona z malarstwa P. Gauguina oraz doświadczeń kubizmu i abstrakcji geometrycznej. Ś. zmarł 7 XI 1998 w Gdańsku, został pochowany na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1955) oraz krzyżami Kawalerskim (1971) i Oficerskim (1985) Orderu Odrodzenia Polski, ponadto medalami: 10lecia PRL (1955), «Za zasługi dla obronności kraju» (brązowym <1973> i srebrnym <1980>), KEN (1988) oraz Księcia Mściwoja II (1998). Był też laureatem licznych nagród, m.in. ministra kultury i sztuki różnych stopni (1963, 1974, 1984), ministra obrony narodowej (1966), prezydenta m. Gdańska (1974, 1986) i woj. gdańskiego (1975).
W małżeństwie z Jadwigą z Dąbrowskich (ur. 1923) miał Ś. syna Andrzeja (ur. 1951), profesora gdańskiej ASP.
Pośmiertne wystawy Ś-a zorganizowano m.in. w Gdańsku (2002, 2010, 2012), Szczecinie (2013) i Białymstoku (2014). Jego prace znajdują się w zbiorach muzeów narodowych w Gdańsku, Kielcach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie i Warszawie, muzeów okręgowych w Bydgoszczy i Toruniu, ponadto w muzeach: Warmii i Mazur w Olsztynie, Pomorza Środkowego w Słupsku, Ziemi Dobrzyńskiej i Kujawskiej we Włocławku oraz Chorzowie. Za granicą dzieła Ś-a znajdują się m.in. w Muz. Ermitażu w Petersburgu oraz Galerii Trietiakowskiej w Moskwie. Posiadają je także kolekcjonerzy prywatni w kraju i za granicą (m.in. w Czechach, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Norwegii, Niemczech, Rumunii, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Republice Południowej Afryki, Kanadzie i USA).
Autoportret i fot., w: Kazimierz Śramkiewicz [w cyklu] Ocalić od zapomnienia [katalog], Gd. 2010; — Encyklopedia Gdańska, Gd. 2012; Słownik malarzy polskich. Od dwudziestolecia międzywojennego do końca XX wieku, W. 2001 II; Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny, W. 2002 IV; — Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku 1945—2005, tradycja i współczesność, Gd. 2005; IV Ogólnopolska Wystawa Marynistyczna, W. 1963; II Ogólnopolska Wystawa Plastyki Marynistycznej. Malarstwo, rzeźba, grafika, W. 1951; Giełdon L., Jankiewicz-Brzostowska M., Katalog zbiorów malarstwa i rysunku Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gd. 2010; Jankiewicz-Brzostowska M., Okno na świat. Porty Gdańska i Gdyni w polskim malarstwie XX wieku, Gd. 2008; Katalog wystawy „Kazimierz Śramkiewicz — tematy morskie”, Gd. 2012; Kazimierz Śramkiewicz, Olsztyn 1973; Kazimierz Śramkiewicz (Gdańsk). Malarstwo, W. (1969); Kazimierz Śramkiewicz, malarstwo, Gd. 1965; Kazimierz Śramkiewicz. Malarstwo, Kr. 1971; Kazimierz Śramkiewicz. Malarstwo, W. 1974; Kroplewska-Gajewska A., Malarstwo i rzeźba polska od 1945 do 1970 roku w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu. Katalog, Tor. 2008 III; Morze w obrazach artystów polskich XX w., Gd. 2001; I Festiwal Polskiego Malarstwa Współczesnego, Szczecin 1962; Retrospektywna wystawa prac Kazimierza Śramkiewicza: malarstwo, rysunek, grafika, Gdynia 1955; 65 lat fascynacji malarskich Kazimierza Śramkiewicza. Wystawa jubileuszowa z okazji 55-lecia pracy twórczej artysty… (Gd. 1995); Sztuka marynistyczna. Malarstwo, rysunek, rzeźba. Katalog zbiorów zgromadzonych w latach 1960—1979, Oprac. E. M. Różańska, Wr. 1986; III Ogólnopolska wystawa Plastyki Marynistycznej. Malarstwo, grafika, rysunek, W. 1960; Tydzień polski w Kalmarze. Wystawa malarstwa i grafiki artystów gdańskich, Kalmar 1968; Wystawa 28 malarzy i rzeźbiarzy z Wybrzeża, Sopot 1959; Wystawa grafiki i akwarel St. Brzeczkowskiego, K. Śramkiewicza, L. Tyrowicza, Bydgoszcz 1946; Wystawa prac malarskich Stanisława Michałowskiego i Kazimierza Śramkiewicza (Gd. 1971); — Blumówna H., Ogólnopolski Salon Zimowy w Krakowie, „Twórczość” 1947 z. 4; taż, Rewia malarstwa polskiego, „Tyg. Powsz.” 1947 nr 7; Justynowicz B., Nadbrzeże malarzy. Szkice o gdańskich plastykach, Gd. 1979 s. 19—21; Kal E., Malarstwo gdańskie 1945—1959. Ludzie, słowa, obrazy, Słupsk 2009; Kochanowska E., Kazimierz Śramkiewicz, „Rejsy” 1956 nr 34; Pol. życie artyst. w l. 1945—60; Sierecki S., Nie tylko o Śramkiewiczu, „9 Fala” 1955 nr 33; Witz I., Plastycy Wybrzeża, Gd. 1969 s. 196—7; Załęska H., Malarstwo i rzeźba od XVI do XX w. Informator Muzeum w Toruniu, Tor. 1964; — Załęska H., Sprawozdania za lata 1961—1964. Dział Sztuki, „Roczn. Muz. w Tor.” T. 2: 1966 z. 1—2; — „Litery” 1995 nr 1 (wywiad ze Ś-m).
Janina Dzik